Την Παρασκευή η ελληνική κυβέρνηση προέβη σε δημόσια προσφορά για την αναδιάρθρωση του ελληνικού ομολογιακού χρέους. Σύμφωνα με τις σχετικές ανακοινώσεις το PSI θα προχωρήσει αν η συμμετοχή των ομολογιούχων ξεπεράσει το 75%. Και με δεδομένο ότι υπάρχουν πολλές και αποκλίνουσες εκτιμήσεις για το πού θα φτάσει η συμμετοχή – άλλοι λένε κάτω του 50% και άλλοι κοντά στο 90% - το ελληνικό PSI δεν πρέπει να θεωρείται ακόμη σίγουρο. Εν πάση περιπτώσει, αυτό το θέμα θα κριθεί γρήγορα, μέσα στο Μάρτιο. Το μεγάλο διακύβευμα ωστόσο βρίσκεται αλλού κι έχει να κάνει με το ότι Ελλάδα και Ευρώπη προχωρούν σε μια συμφωνία στην οποία κανείς δεν πιστεύει – ούτε καν αυτοί που την διαπραγματεύτηκαν. Όλοι γνωρίζουμε πως η Ελλάδα με τον ένα ή τον άλλο τρόπο κάποια στιγμή θα χρεοκοπήσει. Το μοναδικό ερώτημα αφορά το πότε και το πώς.
Ο Πολ Κρούγκμαν έγραψε την περασμένη βδομάδα στο μπλογκ του στους New York Times πως η Ελλάδα βρίσκεται παγιδευμένη ανάμεσα σε ένα πρόγραμμα λιτότητας που διαρκώς επιδεινώνει το πρόβλημα του χρέους της και σε μια στάση πληρωμών που δεν είναι εφικτή μέχρι την ώρα που η χώρα θα αποκτήσει πρωτογενές πλεόνασμα – δηλαδή πλεόνασμα πριν το κόστος εξυπηρέτησης του χρέους. Σύμφωνα με το πρόγραμμα της ελληνικής κυβέρνησης αυτό θα γίνει το 2013. Κατά συνέπεια, έγραψε ο Κρούγκμαν, η μόνη επιλογή της ελληνικής πολιτικής τάξης σήμερα είναι το ‘περιμένοντας, βλέποντας και κάνοντας’.
Αυτό είναι σωστό, όμως η ελληνική πολιτική τάξη πρέπει να κάνει και κάτι ακόμη: πρέπει να προετοιμαστεί για μια καθολική στάση πληρωμών στο εξωτερικό χρέος της χώρας μέσα στο 2013. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να συνεχίσει με μέτρα λιτότητας το 2012 με στόχο να μηδενίσει το πρωτογενές έλλειμμα. Κι ότι πρέπει να προωθήσει μια σειρά από διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις προκειμένου να επωφεληθεί από τα πλεονεκτήματα που μπορεί να αποδώσει μια χρεοκοπία.
Στη βάση μιας ομολογουμένως ... ηρωικής υπόθεσης ότι η συμφωνηθείσα συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα στο ελληνικό χρέος, δηλαδή το κούρεμα με την ... ψιλή των τίτλων των ιδιωτών ομολογιούχων θα σταθεροποιήσει το ελληνικό χρέος στο 120,5% του ΑΕΠ – όπως είναι ο στόχος της συμφωνίας για το ελληνικό PSI – ένα ελληνικό χρεοστάσιο θα σημάνει ... ιδιωτικοποίηση του επίσημου τομέα. Δηλαδή το ελληνικό χρεοστάσιο θα υποχρεωθεί να συμπεριλάβει τα δάνεια του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας και τα ελληνικά ομόλογα που έχει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και οι εθνικές κεντρικές τράπεζες. Η Ελλάδα θα μπορούσε ενδεχομένως να κάνει στάση πληρωμών σε μέρος ή και το μεγαλύτερο κομμάτι του χρέους της που θα απομείνει προς τον ιδιωτικό τομέα. Με τον όρο στάση πληρωμών και χρεοκοπία στο εξωτερικό εννοούμε την άρνηση του εξωτερικού αλλά όχι αναγκαία και του εσωτερικού χρέους. Στόχος θα ήταν ο περιορισμός του συνολικού χρέους προς ΑΕΠ της Ελλάδας στο 60%.
Αν μια τέτοια ελληνική χρεοκοπία οδηγήσει στην έξοδο της Ελλάδας από την Ευρωζώνη, η χώρα μπορεί να εισάγει το δικό της νόμισμα με μια νομισματική ισοτιμία μετατροπής στο 1 προς 1 με το ευρώ. Η νέα δραχμή σύντομα θα υποτιμούνταν πολύ. Η εξαγωγική βιομηχανία της Ελλάδας που βρίσκεται στο 7% του ΑΕΠ θα έχει σημαντικά κέρδη στην περίπτωση αυτή, αλλά όχι τόσα όσα χρειάζονται για να βγάλει τη χώρα από την κρίση. Ο τουρισμός αντιπροσώπευε το 18% του ελληνικού ΑΕΠ το 2008 αλλά οι ελληνικοί προορισμοί διακοπών έχουν γίνει πολύ ακριβοί πλέον και για να ξαναγίνουν ανταγωνιστικοί θα πρέπει να προχωρήσουν σε σημαντικές μειώσεις τιμών – ιδεωδώς κοντά στο 50%. Αλλά αυτό δεν μπορεί να γίνει με μια εσωτερική υποτίμηση που θα περιλαμβάνει μείωση μισθών και τιμών. Το σύνολο του τουρισμού και των εξαγωγών, σε συνδυασμό με τις προοπτικές μιας ισχυρής αύξησης των εξαγωγών καθώς θα βελτιώνονται οι όροι του εμπορίου, μπορούν να εξασφαλίσουν την επιτυχία μιας στρατηγικής εξόδου από το ευρώ – αλλά μόνο αν έχει προηγηθεί πολύ καλή προετοιμασία και άριστη εκτέλεση του κάθε βήματος.
Η ειρωνεία είναι ότι ακόμη κι αν αποφασίσει να βγει από το ευρώ, η Ελλάδα θα πρέπει να προωθήσει τις ίδιες πάνω - κάτω μεταρρυθμίσεις με αυτές που της ζητούν σήμερα οι διεθνείς πιστωτές της. Η κυβέρνηση πρέπει να βρει επιτέλους τη δυνατότητα να συλλέγει τους βεβαιωθέντες φόρους. Πρέπει να εξαλείψει τη διαφθορά και να ενισχύσει την ευελιξία στην αγορά απασχόλησης. Πρέπει να βρεθούν μηχανισμοί που δεν θα επιτρέψουν στα συνδικάτα να διαπραγματευτούν με επιτυχία αυξήσεις μισθών οι οποίες θα αντισταθμίσουν τα οφέλη μιας ονομαστικής υποτίμησης. Η Ελλάδα χρειάζεται μια μεγάλη διψήφια πραγματική υποτίμηση που απαιτεί την προσαρμογή των μισθών. Η κυβέρνηση μπορεί να χρειαστεί να εφαρμόσει μια τέτοια στρατηγική με ευθεία εισοδηματική πολιτική.
Μια πιο ήπια εκδοχή της χρεοκοπίας θα μπορούσε να περιλαμβάνει ένα πρόγραμμα που θα επέτρεπε στην Ελλάδα να παραμείνει στην Ευρωζώνη. Η ελάχιστη προϋπόθεση για τη διαπραγμάτευση ενός τέτοιου προγράμματος είναι η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης. Η Ελλάδα πρέπει να ακολουθήσει πλήρως το πνεύμα και το γράμμα της νέας συμφωνίας και η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να αποδεχτεί την ανάγκη να διαγράψει τα δάνειά της προς την Αθήνα.
Βραχυπρόθεσμα το νέο ελληνικό πρόγραμμα θα επιδεινώσει κι άλλο την ύφεση. Κάποια στιγμή η ελληνική κυβέρνηση θα μπορούσε να υποστηρίξει ότι το πρόγραμμα δεν είναι ρεαλιστικό και ότι θα πρέπει να αντικασταθεί με ένα πρόγραμμα που θα περιλαμβάνει τη διαγραφή του ελληνικού χρέους.
Η Ελλάδα χρειάζεται ανάπτυξη. Μια χρεοκοπία μέσα στην Ευρωζώνη δεν βελτιώνει την ανταγωνιστικότητά της. Για να έχει πιθανότητες επιτυχίας μια τέτοια στρατηγική θα πρέπει να οικοδομηθεί ένας αναπτυξιακός μηχανισμός από το εξωτερικό. Αυτός θα μπορούσε να πάρει τη μορφή ενός μεγάλου ευρωπαϊκού επενδυτικού προγράμματος. Αν η διαδικασία πήγαινε τέλεια σε κάθε της βήμα, αυτό θα ήταν το λιγότερο κακοήθες σενάριο. Απαιτεί όμως έναν απίθανο βαθμό καλής θέλησης και ετοιμότητας από όλα τα εμπλεκόμενα μέρη προκειμένου να κάνουν πολύ μεγάλες θυσίες.
Από τις δύο επιλογές η έξοδος της Ελλάδας από το ευρώ είναι η πιο πιθανή και η στήριξη της Ελλάδας με αναπτυξιακή βοήθεια από την Ευρωζώνη είναι η πιο επιθυμητή. Η Ελλάδα δεν χρειάζεται να αποφασίσει αυτή τη στιγμή ποιο δρόμο θα πάρει. Αλλά η προτεραιότητα της επόμενης κυβέρνησης θα μπορούσε να είναι η προετοιμασία του εδάφους και για τις δύο επιλογές. Η Ελλάδα έχει μπροστά της μια ακόμη χρονιά δυστυχίας. Αλλά αν όλα πάνε καλά, θα αποκτήσει επιτέλους κάποια περιθώρια για τους αναγκαίους χειρισμούς.
